| ชักแม่น้ำทั้งห้า | ก. พูดจาหว่านล้อมยกเหตุผลต่าง ๆ เพื่อโน้มน้าวให้ได้สิ่งที่ประสงค์ เช่น เถ้าก็พูดจาหว่านล้อมด้วยคำยอ ชักเอาแม่นํ้าทั้งห้าเข้ามาล่อ (ม. ร่ายยาว กุมาร). |
| ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ | ลงทุนไปโดยได้ผลประโยชน์ไม่คุ้มทุน, ใช้จ่ายทรัพย์ในทางที่ไม่เกิดประโยชน์, เสียทรัพย์จำนวนมากไปโดยไม่ได้ประโยชน์อะไร. |
| มาตรแม้น | (มาด-) สัน. หากว่า, แม้ว่า, เช่น มาตรแม้นดวงใจอยากได้คู่. |
| แม่นม | น. หญิงที่ให้นมเด็กอื่นกินนมของตนแทนแม่ของเด็กนั้น, นางนม ก็เรียก, เรียกสั้น ๆ ว่า นม, ราชาศัพท์ว่า พระนม. |
| แม่นั่งภาวนา | น. ภรรยาที่บ่นว่าสามีตลอดทั้งวัน. (ดู แม่หญิงแม่หยัง ประกอบ). |
| แม่น้ำ | น. ลำนํ้าใหญ่ซึ่งเป็นที่รวมของลำธารทั้งปวง. |
| แม่น | ว. เที่ยง, แน่วแน่, เช่น ยิงปืนแม่น, ไม่ผิด, ถูกต้อง, เช่น จำแม่น. |
| แม่นยำ | ก. จำได้อย่างถูกต้อง. |
| แม้น ๑ | สัน. แม้ เช่น แม้นมิไปช่วยจะม้วยมอด ด้วยสังข์ทองไม่ถอดรูปเงาะป่า (สังข์ทอง). |
| แม้น ๒ | ว. เหมือน, เช่น, คล้าย, เช่น แม้นวาด. |
| แม้นเขียน | ดู กระหนกนารี. |
| กดเหลือง | น. ชื่อปลาน้ำจืดชนิด Hemibagrus nemurus (Valenciennes) ในวงศ์ Bagridae ไม่มีเกล็ด หัวแบน หนวดยาวถึงครีบก้น ข้างลำตัวสีเหลือง ด้านหลังสีน้ำตาลดำ มีชุกชุมทั่วไป แม้ในเขตน้ำกร่อยใกล้ปากแม่น้ำ ขนาดยาวได้ถึง ๖๕ เซนติเมตร, กดขาว หรือ ชงโลง ก็เรียก. |
| กรรุณา | (กฺระรุ-, กันรุ-) น. กรุณา เช่น ถ้าทรงพระกรรุณา (สามดวง), แม้นทรงธรรม์กรรุณาประชาราษฎร์ (อภัย). |
| กระไดลิง ๒ | น. ชื่อไม้เถาเนื้อแข็งชนิด Bauhinia scandens L. var. horsfieldii (Miq.) K. Larson et S.S. Larsen ในวงศ์ Leguminosae ขึ้นในป่าดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณที่ชุ่มชื้นทั่วไป และตามริมแม่นํ้าลำคลอง เถาแบนยาว งอกลับไปกลับมาคล้ายขั้นบันได ดอกเล็ก สีขาว ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง เปลือกเหนียวใช้แทนเชือก เถาใช้ทำยาได้, กระไดวอก มะลืมดำ บันไดลิง หรือ ลางลิง ก็เรียก. |
| กระทิง ๓ | น. ชื่อปลานํ้าจืดในสกุล Mastacembelus วงศ์ Mastacembelidae ลำตัวยาว แบนข้างเล็กน้อย ปลายจะงอยปากบนเรียวแหลมคล้ายปลาหลด แต่มีครีบหลังและครีบก้นยาวต่อเนื่องกับครีบหาง สีสดสวยกว่าและมีขนาดใหญ่กว่า อาศัยอยู่ในแม่นํ้าลำคลองและที่ลุ่ม ที่พบทั่วไปในประเทศไทย เช่น ชนิด M. armatus (Lacepéde), M. favus Hora, และกระทิงไฟ ( M. erythrotaeniaBleeker) ซึ่งมีขนาดยาวได้ถึง ๘๐ เซนติเมตร. |
| กระทุง | น. ชื่อนกนํ้าขนาดใหญ่ชนิด Pelecanus philip-pensis Gmelin ในวงศ์ Pelecanidae ตัวขนาดห่าน ขนสีขาวหรือสีเทา ปากยาวใหญ่ ระหว่างขากรรไกรล่างมีลักษณะเป็นถุงขนาดใหญ่สำหรับจับปลาทีละมาก ๆ อาศัยอยู่ตามแม่นํ้าลำคลองและชายทะเล. |
| กระสา ๓ | น. ชื่อไม้ต้นขนาดกลางชนิด Broussonetia papyrifera (L.) Vent. ในวงศ์ Moraceae ชอบขึ้นในที่ชื้นแฉะ ตามริมแม่นํ้าลำคลอง ใบใหญ่เท่าฝ่ามือหรือกว่านั้นบ้าง รูปไข่ปลายแหลม ขอบใบเป็นจัก ๆ หรือเว้าเป็น ๓ แฉก มีขนทั้ง ๒ ด้าน เปลือกใช้ทำกระดาษได้ เรียก กระดาษสา, พายัพเรียก สา. |
| กระสินธุ | น. แม่นํ้า เช่น กระแสกระสินธุสงสาร (อุเทน). |
| กระหนกนารี | น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Cercestis mirabilis (N. E. Br.) Bogner ในวงศ์ Araceae ต้นมีไหลเลื้อยเหนือพื้นดินแยกออกไปเป็นต้นใหม่ได้ ใบคล้ายใบบอนสี มีลายขาวตามเส้นใบ, กระหนกกินรี กระหนกนฤมิต บอนลายกระหนก หรือ แม้นเขียน ก็เรียก. |
| กระโห้ | น. ชื่อปลานํ้าจืดชนิด Catlocarpio siamensis Boulenger ในวงศ์ Cyprinidae หัวโตมากโดยเฉพาะปลาขนาดเล็ก เกล็ดใหญ่ ลำตัวด้านหลังสีเทาดำ หางและครีบสีแดงคลํ้าหรือส้ม พบในแม่นํ้าใหญ่หลายสายของประเทศไทย เคยพบขนาดยาวได้ถึง ๓ เมตร จัดเป็นปลานํ้าจืดในกลุ่มปลาตะเพียนที่ใหญ่ที่สุดในโลก, กระมัน หรือ หัวมัน ก็เรียก. |
| กราด ๓ | (กฺราด) น. เครื่องมือจับสัตว์นํ้าชนิดหนึ่ง ใช้ประกอบกับเรือ, บางถิ่นเรียกว่า กรีด หรือ เรือกรีด, เวลาจับสัตว์นํ้าใช้แจวไปตามฝั่งคลองหรือแม่นํ้า โดยให้ไม้สำหรับกรีดนั้นระไปในนํ้า. |
| กร่ำ ๑ | (กฺรํ่า) น. ที่ล่อปลาให้เข้าไปอยู่ ใช้ไม้ปักตามชายฝั่งลำแม่นํ้า ให้มีลักษณะกลมบ้างรีบ้าง เมื่อเวลาจะจับก็เอาเฝือกหรืออวนล้อม แล้วเอาไม้นั้นออก, เขียนเป็น กลํ่า ก็มี. |
| กะวะ ๑ | น. เครื่องมือจับสัตว์นํ้าชนิดหนึ่ง สำหรับใช้ไสรุนกุ้งรุนเคยตามชายฝั่งแม่นํ้า ลำคลอง หรือทะเล รูปคล้ายสวิง มีถุงตาข่ายอย่างละเอียด. |
| กา ๑ | ชื่อหนึ่งของดาวฤกษ์ธนิษฐา เห็นเป็นรูปอีกา เช่น แม้นดาวกามาใกล้ในมนุษย์ (อภัย), ดาวไซ ดาวเศรษฐี ดาวศรวิษฐา หรือ ดาวธนิษฐะ ก็เรียก. |
| กุ้งเต้น ๑ | น. ชื่ออาหารประเภทกับแกล้ม ใช้กุ้งแม่น้ำที่ยังสด ผ่าหลัง ราดด้วยน้ำมะนาว กินกับน้ำจิ้ม, ชื่ออาหารประเภทกับแกล้ม ใช้กุ้งฝอยเป็น ๆ บีบมะนาว ปรุงด้วยพริกตำและน้ำปลา. |
| กุนที | (กุนนะที) น. แม่นํ้าน้อย ๆ, แม่นํ้าเล็ก ๆ, เช่น แตกเป็นนิเทศกุนทีน้อย ๆ (ม. ร่ายยาว กุมาร). |
| แก่ง | น. พืดหินหรือโขดหินที่กีดขวางทางนํ้า มักจะมีตามต้นแม่นํ้า. |
| แกล่ | (แกฺล่) ว. ใกล้, เกือบ, เช่น สามลักษณะนี้ใกล้ แกล่แม้นไป่มี (โลกนิติ). |
| ข่อย | น. ชื่อไม้ต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลางชนิด Streblus asper Lour. ในวงศ์ Moraceae มักขึ้นตามป่าตํ่าและริมแม่นํ้าลำคลอง ใบเล็ก สากคาย ใช้ขัดถูได้ เปลือกใช้ทำกระดาษ เรียกว่า กระดาษข่อย ใบ เปลือก เนื้อไม้ และเมล็ดใช้ทำยาได้. |
| ขาดกัน | ก. แยกจากกัน ไม่คบค้าสมาคมกันต่อไป เช่น แม้นมิยกพลไกรไปช่วย ถึงเราม้วยก็อย่ามาดูผี อย่าดูทั้งเปลวอัคคี แต่วันนี้ขาดกันจนบรรลัย (อิเหนา). |
| ข้าม ๑ | ก. ยกเท้าย่างผ่านเหนือสิ่งใดสิ่งหนึ่งเพื่อให้พ้นไป เช่น ข้ามธรณีประตู, จากข้างหนึ่งไปถึงอีกข้างหนึ่งโดยมีสิ่งใดสิ่งหนึ่งขวางอยู่ เช่น ข้ามแม่น้ำ ข้ามถนน, จากข้างหนึ่งไปถึงอีกข้างหนึ่งโดยมีสิ่งใดสิ่งหนึ่งช่วย เช่น ข้ามเรือ ข้ามสะพาน ข้ามฟาก, ล่วงพ้นสิ่งใดสิ่งหนึ่งโดยผ่านเหนือสิ่งนั้นไป เช่น บินข้ามประเทศ, ล่วงพ้นช่วงเวลาใดช่วงเวลาหนึ่ง เช่น ข้ามคืน ข้ามปี, ผ่านเลยลำดับ เช่น เรียนข้ามชั้น ชกข้ามรุ่น. |
| ขี้ยอก | น. ชื่อปลานํ้าจืดหลายชนิด ในสกุล Mystacoleucusวงศ์ Cyprinidae รูปร่างทั่วไปคล้ายปลาตะเพียน เว้นแต่มีหนามแข็งยื่นจากต้นครีบหลังออกไปข้างหน้า ขนาดยาวได้ถึง ๒๐ เซนติเมตร เช่น ชนิด Mystacoleucus marginatus (Valenciennes), M. atridorsalis Fowler, ชื่อนี้เรียกกันเฉพาะในเขตแม่นํ้าปิงเท่านั้น ในเขตแม่นํ้าน่านเรียก หนามไผ่, ปักษ์ใต้เรียก หญ้า. |
| ขึ้นใจ | ก. เจนใจ, จำได้แม่นยำ. |
| เข้าพุง | ก. จำได้แม่นยำจนไม่ต้องอาศัยตำราสอบทาน |
| เขิน ๒ | ว. ตื้นสูงเป็นเนินขึ้นมา (ใช้แก่พื้นที่ในแม่นํ้า ลำคลอง หนอง บึง เป็นต้น), มักใช้ว่า ตื้นเขิน เช่น แม่นํ้าตื้นเขิน |
| เขือ ๑ | น. ชื่อปลาในสกุล Taenioides และ Brachyamblyopus วงศ์ Gobioididae ลำตัวยาวเรียว แบนข้าง และเป็นสีชมพูโดยตลอด ยาวได้ถึง ๓๐ เซนติเมตร ตาเล็กมาก เกล็ดเล็กมากหลุดร่วงง่าย อาศัยอยู่ในรูบริเวณปากแม่น้ำที่มีพื้นเป็นเลน. |
| คงคา ๑ | น. นํ้า, แม่นํ้า, ใช้เป็นสามัญว่า แม่พระคงคา หมายถึง เจ้าแม่ประจำนํ้า, ชื่อแม่นํ้าสำคัญสายหนึ่งในประเทศอินเดีย. (ป., ส. คงฺคา ว่า ผู้ไปเร็ว, ผู้ไหลเชี่ยว) |
| คงคาลัย | น. แม่นํ้า, นํ้า, น่านนํ้า. |
| คลอง | (คฺลอง) น. ทางนํ้าหรือลำนํ้าที่เกิดขึ้นเองหรือขุดเชื่อมกับแม่นํ้าหรือทะเล |
| คลื่น | (คฺลื่น) น. นํ้าในทะเลหรือแม่นํ้าลำคลองเป็นต้น ซึ่งบางส่วนมีอาการเคลื่อนไหวนูนสูงกว่าระดับโดยปรกติแล้วลดลงและแลเห็นเคลื่อนไปเป็นระยะยาวหรือสั้นบนผิวนํ้า, โดยปริยายใช้แก่สิ่งอื่นที่มีลักษณะคล้ายคลึงเช่นนั้น เช่น คลื่นเสียง คลื่นมนุษย์ ผมดัดเป็นคลื่น ถนนเป็นคลื่น. |
| คำสร้อย | น. คำหรือวลีที่ใช้ลงท้ายวรรค ท้ายบาท หรือท้ายบทร้อยกรอง เพื่อความไพเราะของเสียงและความหมาย หรือเพื่อแสดงว่าจบตอน เช่น นาเฮย ฤๅ บารนี แก่แม่นา โสตถิ์เทอญ. |
| แค้ | น. ชื่อปลานํ้าจืด ไม่มีเกล็ด ในสกุล Bagarius วงศ์ Sisoridae หัวแบนแผ่ หนวดแบน ตาเล็ก ลำตัวยาวเรียวลู่จนแคบมากที่คอดหาง ครีบหางเป็นแฉกยาว ผิวหนังเป็นตุ่มแข็ง มีแต้มขนาดใหญ่สีนํ้าตาลเข้มอยู่บนหลังเป็นระยะ ๆ ครีบต่าง ๆ สีนํ้าตาล พบอาศัยตามพื้นท้องแม่นํ้าสายใหญ่ ๆ มี ๓ ชนิด ในประเทศไทยที่พบทั่วไปได้แก่ ชนิด B. bagarius (Hamilton-Buchanan) ซึ่งยาวได้ถึง ๒๕ เซนติเมตร และ B. yarrelli Sykes ยาวได้ถึง ๒ เมตร, คัง หรือ ตุ๊กแก ก็เรียก. |
| แคว | แม่น้ำหรือลำธารสายเล็กที่ไหลลงสู่แม่น้ำหรือลำธารสายใหญ่ เช่น แควป่าสัก. |
| จทึง | (จะทึง) น. แม่นํ้า, ใช้ว่า ฉทึง ชทึง ชรทึง สทิง สทึง หรือ สรทึง ก็มี. |
| จวด | น. ชื่อปลาทะเลหลายชนิดและหลายสกุลในวงศ์ Sciaenidae มีทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ ปลายหัวอาจทู่หรือแหลม ปากเชิดมากน้อยหรืองุ้มตํ่า บ้างมีฟันแหลมคมหรือละเอียด หางเป็นรูปตัด มน หรือ กลม จนแม้กระทั่งแหลม โดยทั้งหมดขึ้นอยู่กับชนิดหรือขนาด ลำตัวมักมีสีเงินหรือเทา บ้างมีจุดประบนลำตัวและครีบ มักอยู่รวมกันเป็นฝูงใกล้ฝั่ง หรือบริเวณนํ้ากร่อยปากแม่นํ้า ทำเสียงได้. |
| จาป ๒ | (จาบ) น. ลูกสัตว์ เช่น แม่นกจากพรากพราก แลนา จากจาปน้อยแนบอก แลนา (ม. คำหลวง ทานกัณฑ์). |
| จำหุด | ก. แม่น, ปรากฏ, เที่ยง, แข็งแรง, เปรื่องปราด, ศักดิ์สิทธิ์, สำคัญ, เช่น อันหนึ่งให้จำหุดให้กระทำบุญ (ไตรภูมิ). |
| เจน | ว. คุ้น, ชิน, เช่น เจนตา, ชำนาญ เช่น เจนสังเวียน, จำได้แม่นยำ เช่น เจนทาง. |
| เจนใจ | ว. ขึ้นใจ, แม่นยำในใจ. |
| ฉทึง | (ฉะ-) น. แม่นํ้า เช่น ฉทึงธารคีรีเหวผา (ดุษฎีสังเวย), ใช้ว่า จทึง ชทึง ชรทึง สทิง สทึง หรือ สรทึง ก็มี. |
| บ๊อแม่น | [bø maen] (xp) EN: no, it isn't ! FR: non, ce n'est pas cela ! ; ce n'est pas exact |
| ฝั่งแม่น้ำ | [fang maēnam] (n) EN: river bank FR: rive [ f ] |
| ควายแม่น้ำ | [khwāi maēnām] (n, exp) EN: river buffalo ; riverine buffalo |
| ความแม่น | [khwām maēn] (n) EN: accuracy FR: précision [ f ] ; exactitude [ f ] |
| ความแม่นยำ | [khwām maenyam] (n) EN: accuracy ; exactness ; correctness ; precision FR: précision [ f ] ; exactitude [ f ] |
| ความถูกต้องแม่นยำ | [khwām thuktǿng maenyam] (n, exp) EN: exactitude ; accuracy ; precision |
| ก้นแม่น้ำ | [kon maēnām] (n, exp) EN: riverbed FR: fond d'un fleuve [ m ] ; lit d'une rivière/d'un fleuve [ m ] |
| แหล่งกำเนิดแม่น้ำ | [laēng kamnoēt maēnam] (n, exp) EN: source of a river FR: source d'une rivière [ f ] |
| แม่น | [maen] (adj) EN: accurate ; exact ; precise ; correct FR: précis ; exact ; correct |
| แม่น | [maen] (v) EN: yes ; that's right ; it's correct ; all right ; right FR: oui ; c'est vrai ; c'est exact ; affirmatif ! |
| แม่น้ำ | [maēnām] (n) EN: river ; waterway FR: fleuve [ m ] ; rivière [ f ] ; cours d'eau [ m ] |
| แม่น้ำอเมซอน | [Maēnām Amesøn] (n, prop) EN: Amazon FR: Amazone [ m ] ; fleuve Amazone [ m ] |
| แม่น้ำอามูดาร์ยา | [Maēnām Āmū Dāyā] (n, prop) EN: Amu Darya |
| แม่น้ำชี | [Maēnām Chī] (n, prop) EN: Chi River |
| แม่น้ำดานูบ | [Maēnām Dānūp] (n, prop) EN: Danube FR: Danube [ le ] |
| แม่น้ำฮวงโห | [Maēnām Huang Hō] (n, prop) EN: Huang FR: fleuve Jaune [ m ] ; Huang He [ m ] |
| แม่น้ำอิง | [Maēnām Ing] (n, prop) EN: Ing River |
| แม่น้ำอีเซอ | [Maēnām Īsoē] (n, prop) EN: Yser FR: Yser [ m ] |
| แม่น้ำเจ้าพระยา | [Maēnām Jao Phrayā] (n, prop) EN: Chao Phraya River ; Chao Phraya FR: Chao Phraya [ m ] |
| แม่น้ำโขง | [Maēnām Khōng] (n, prop) EN: Mekong ; Mekong River FR: Mékong [ m ] |
| แม่น้ำคงคา | [Maēnām Khongkhā] (n, prop) EN: Ganges river ; Ganges FR: Gange [ m ] |
| แม่น้ำคองโก | [Maēnām Khǿngkō] (n, prop) EN: Congo FR: Congo [ m ] |
| แม่น้ำกก | [Maēnām Kok] (n, prop) EN: Kok River |
| แม่น้ำลำคลอง | [maēnām lamkhløng] (n, exp) EN: river |
| แม่น้ำเหลือง | [Maēnām Leūang] (n, prop) EN: Huang FR: fleuve Jaune [ m ] ; Huang He [ m ] |
| แม่น้ำมิสซิสซิปปี้ | [Maēnām Mississippī] (n, prop) EN: Mississippi River FR: Mississippi [ m ] |
| แม่น้ำมิวส | [Maēnām Miūs] (n, prop) EN: Meuse FR: Meuse [ la ] |
| แม่น้ำเมย | [Maēnām Moēi] (n, prop) EN: Moei River |
| แม่น้ำมูล | [Maēnām Mūn] (n, prop) EN: Mun River ; Moon River |
| แม่น้ำไนล์ | [Maēnam Nāi] (n, prop) EN: Nile FR: Nil [ m ] |
| แม่น้ำไนเจอร์ | [Maēnam Naijoē] (n, prop) EN: Niger FR: Niger [ m ] |
| แม่น้ำปาย | [Maēnam Pāi] (n, prop) EN: Pai River |
| แม่น้ำป่าสัก | [Maēnam Pā Sak] (n, prop) EN: Pa Sak River |
| แม่น้ำปัตตานี | [Maēnam Pattānī] (n, prop) EN: Pattani River |
| แม่น้ำปิง | [Maēnam Ping] (n, prop) EN: Ping River |
| แม่น้ำไรน์ | [Maēnam Rai] (n, prop) EN: Rhine FR: Rhin [ m ] |
| แม่น้ำรวก | [Maēnam Rūak] (n, prop) EN: Ruak River |
| แม่น้ำแซน | [Maēnām Saēn] (n, prop) EN: Seine FR: Seine [ f ] |
| แม่น้ำสายหลัก | [maēnām sāi lak] (n, exp) EN: main river FR: grand fleuve [ m ] |
| แม่น้ำสะแกกรัง | [Maēnām Sakaē Krang] (n, prop) EN: Sakae Krang River |
| แม่น้ำสเคลท | [Maēnām Sakhēlt] (n, prop) EN: Schelde FR: Escaut [ m ] |
| แม่น้ำสาละวิน | [Maēnām Sālawin] (n, prop) EN: Salween River ; Salwine River ; Salawin River |
| แม่น้ำสินธุ | [Maēnām Sinthu] (n, prop) EN: Indus FR: Indus [ m ] |
| แม่น้ำตาปี | [Maēnām Tāpī] (n, prop) EN: Tapi River |
| แม่น้ำท่าจีน | [Maēnām Thā Jīn] (n, prop) EN: Tha Chin river ; Makhamthao River ; Suphan River ; Nakhon Chaisi |
| แม่น้ำวัง | [Maēnām Wang] (n, prop) EN: Wang River ; White Wang River |
| แม่น้ำแยงซีเกียง | [Maēnām Yaēngsī Kīeng] (n, prop) EN: Yangtze FR: Yangzi Jiang [ m ] |
| แม่น้ำยม | [Maēnām Yom] (n, prop) EN: Yom River |
| แม่นบ๊อ | [maen bǿ] (v, exp) EN: isn't it ? ; right ? FR: n'est-ce pas ? ; est-ce bien ça ? ; n'est-il pas ? |
| แม่นม | [maēnom] (n) EN: wet nurse FR: nourrice [ f ] |